De plek van de stiefouder in het samengesteld gezin; een blog van systemisch coach (en stiefouder) Jolijn Fiddelaers.
Misschien heb je hem wel eens gehoord, van je (peuter)puberende bonuskinderen. "Hee, je bent m'n moeder niet!" En dat klopt. Maar je bent wel de nieuwe partner van hun vader en een belangrijke volwassene in het leven van zijn opgroeiende kinderen. Wat betekent dit voor jouw plek en zeggenschap in het samengesteld gezin?
Een eenduidig antwoord is er niet. Wat een goede rol is voor de stiefouder hangt af van zoveel factoren die verschillen per situatie. Maar vaak is er toch wel een gemene deler, in wat je te doen hebt, en te laten. In dit artikel zal ik wat dieper ingaan op een aantal factoren die meespelen in het samengesteld gezin.
Stiefmoeder vs stiefvader
Zoals je al opmerkt in de opening van dit blog: ik schrijf vanuit de stiefmoeder, méér dan vanuit de stiefvader. Uit ervaringen en onderzoeken blijkt dat het voor stiefmoeders over het algemeen lastiger is om geaccepteerd te worden door de stiefkinderen. De stiefmoeder lijkt namelijk meer weerstand te ondervinden dan de stiefvader. Hoe dit komt? Lees verder! Misschien steek je er iets van op.
Relaties die een rol spelen
Systemisch werk gaat over relaties. Waar 1 of meer individuen zich tot elkaar verhouden spreken we van 'een systeem'. Je zou het ook een relatie-veld kunnen noemen.
Elk relatie-veld heeft een BOVENSTROOM (= dat wat zichtbaar is aan de oppervlakte) en een ONDERSTROOM (= dat wat niet zichtbaar is aan de oppervlakte, maar wel bepalend is voor wat zich aan de oppervlakte manifesteert). In een samengesteld gezin zijn er verschillende mensen, in verschillende relaties, die samen de onderstroom en bovenstroom vormen. Welke relaties spelen een rol in het samengesteld gezin?
1. De relatie tussen moeder en kind:
In de baarmoeder zijn kinderen symbiotisch verbonden met hun moeder. In de eerste levensjaren gaat het kind langzaam maar zeker meer op eigen benen staan, zowel fysiek als emotioneel. Gaandeweg ontstaat er ruimte om te verbinden met meerdere mensen. Voor jonge kinderen is het verwarrend als dit natuurlijke proces van HECHTING en ONTHECHTING verstoord wordt, bv door scheiding van de ouders of de komst van nieuwe partners. Het kan ook zijn dat moeder blijft vasthouden aan de symbiotische relatie met het kind (bv door gemis aan verbinding met de volwassen partner). Als de relatie symbiotisch blijft kan ook op latere leeftijd (bewust of onbewust!) tussen moeder en kind een 'bondje' ontstaan om 'indringers' - zoals stiefouders - op afstand te houden.
Met de komst van een nieuwe vrouw naast vader moeten zowel de biologische moeder als het kind opnieuw hun verhouding tot elkaar én de nieuweling aftasten. Pas als er (innerlijk) voldoende ruimte is tussen biologische moeder en kind kan er een band groeien tussen stiefmoeder en stiefkind.
2. De relatie tussen de ex-partners:
Voor de biologische ouder is het vaak pijnlijk om een nieuwe liefde in het leven van de ex-partner te zien verschijnen. Zelfs als de relatie tussen de exen al lang verleden tijd is kan een nieuwe partner opnieuw gevoelens van rouw oproepen bij de ex-partner. Dit komt vaak als een verrassing ('ik dacht dat ik erover heen was') of het besef van een definitief einde dringt door ('ik zou hem niet meer terug willen, maar toch'). Dit is heel begrijpelijk: bij een breuk hoort pijn, verdriet, teleurstelling, frustratie en onmacht ('ik had het zo graag anders gewild') en een verwerkingsproces heeft altijd meerdere lagen. ROUW NEMEN is niet makkelijk, en erkennen dat je nog steeds rouwt veroorzaakt soms zelf schaamte. Liever zou je je ex-partner zijn nieuwe geluk gunnen en zelf vrij zijn van lastige gevoelens mbt je verlies. In een poging om de niet-genomen rouw te verzachten ontstaat er soms een spel van duwen en trekken tussen de ex-partners ('ik heb van jou niet gekregen waar ik recht op had en ik wil hier alsnog in gezien worden').
Kinderen zijn loyaal aan hun ouders en voelen de emotionele behoeftes van hun ouders haarfijn aan. Als vader of moeder het moeilijk heeft met de nieuwe partner dan zal het kind vanuit loyaliteit aan de biologische ouder het óók moeilijker vinden om de stiefouder te accepteren.
3. De relatie tussen de nieuwe partners:
De nieuwe geliefden willen samen zijn, en hun relatie is de start van het samengestelde gezin. Maar 'met een schone lei beginnen' is meestal niet aan de orde: zaken uit het verleden bepalen hoe de nieuwe relatie vorm krijgt. Hoe vaak kun je elkaar zien? Waar ga je wonen? Welke plek krijgt de nieuwe partner t.o.v. het kerngezin? Is er in de nieuwe samenstelling voldoende ruimte voor de wensen en verlangens van de nieuwe partner? Vaak blijkt dat, om de nieuwe relatie te laten slagen, er afscheid genomen moet worden van 'hoe het had kunnen zijn'. Denk bv aan: een onvervulde kinderwens, een eigen gezin met de liefde van je leven, verhuizen naar het buitenland of simpelweg een vrije en blije toekomst waarin ieder elkaar het beste gunt.
De nieuwe relatie staat al snel onder druk, door het verleden wat nog zo duidelijk aanwezig is. Met als gevolg: de bio-ouder in een spagaat en de stiefouder op zoek naar de vrije ruimte voor een eigen plek.
4. Het innerlijke verlangen van de stiefouder:
Vanuit de stiefouder is er vaak een duidelijke wens om wél of níet een band op te bouwen met de stiefkinderen en een meer of minder actieve rol te hebben in het gezinsleven of de opvoeding. Of zoek jij naar de gulden middenweg? Hoe je er ook in staat: het is goed om je te realiseren dat stiefkinderen nóóit tegemoet kunnen komen aan de innerlijke behoeftes of (onvervulde) verlangens van de stiefouder ('ik wil gewoon een gezellig gezinsleven' of 'ik wil op z'n minst een beetje dankbaarheid voor alles wat ik doe'). Dit is simpelweg niet de taak van het kind en vaak hebben ze hun symbolische handen al vol aan hun innerlijke loyaliteitsconflict tussen vader en moeder ('laat me met rust. Ik ben al zo begaan met het lot van mijn vader en moeder. Ik heb geen ruimte voor wat jij van mij wil'). Overigens is het welzijn van de ouders óók niet de taak van het kind, maar de praktijk wijst uit dat vrijwel geen enkel kind van gescheiden ouders vrij blijft van innerlijke loyaliteitsconflicten richting de een of de ander.
Het verlangen naar verbinding van de stiefouder legt onbedoeld een extra last op de schouders van het kind. Realiseer je: stiefkinderen kunnen nóóit tegemoet komen aan de innerlijke behoeftes of (onvervulde) verlangens van de (stief)ouder.
De plek van de stiefouder
Zoveel relaties die een rol spelen binnen het samengestelde gezin! Zie in deze wirwar van relaties en (vaak conflicterende) belangen maar eens je plek te vinden... Dit blijkt voor alle betrokkenen een uitdaging.
Hoe is dat in jouw samengestelde gezin? Is ieders plek duidelijk? Is er rust in het systeem? Is het samenzijn prettig?
Vaak wordt in de bovenstroom zichtbaar (bv in een conflict, lastige omgang tussen exen, verstoorde ontwikkeling bij het kind of relatieproblemen tussen de nieuwe partners) waar de onderstroom verstoord is.
Het systemisch werk laat zien dat een systeem goed gedijt met de juiste mensen op de juiste plek. 'Lastig gedrag' van de kinderen is vaak een indicatie van waar 'het niet klopt' op de onderstroom.
De uitroep "hee, je bent m'n moeder niet!" kan een uitnodiging zijn om (weer eens) op de onderstroom te onderzoeken hoe de verschillende relatie-velden op elkaar inspelen en wat er nodig is voor meer harmonie en rust in het samengestelde gezin.
Wil jij onderzoeken wat jouw aandeel in het geheel is?
Dan werk ik graag met jou (en je partner) samen: in een kort traject van 3 coaching sessies leggen jullie een stabiele basis voor ontspannen en fijn samenzijn met een gezin waarin diverse systemen samenkomen. Vind hier meer info of neem contact met me op voor meer informatie of een vrijblijvende intake.
Jolijn Fiddelaers
06-10331978